Terapijski program zasnovan je na SISTEMSKOM PRISTUPU BOLESTIMA ZAVISNOSTI
Zavisnost je sistemski proces, koji se odvija kroz sinhronizovane patološke interakcije bioloških i psiholoških karakteristika pojedinca i socijalnih elemenata u okruženju pojedinca, dakle ne samo u pojedincu.
Ishod tog procesa su:
- stvaranje patoloških promena u biološkom sistemu pojedinca koje se ispoljavaju kroz simptome psihološke i telesne zavisnosti odnosno, apstinencijalnog sindroma
- stvaranje predvidljivih i poznatih oblika telesnih oštećenja/bolesti
- razvoj i trajanje psiholoških disfunkcija
- poremećaj odnosa sa bliskim osobama, pogotovo u porodici
- pojava disfunkcija kod tih bliskih osoba (roditelji, braća/sestre, supruge, dece)
- poremećaji socijalnog ponašanja i sukobi sa socijalnim okruženjem i zakonom
Ispoljavanje ovih sistemskih ishoda u realitetu dobija oblike
- medicinskih simptoma i bolesti
- zatim psihijatrijskih oštećenja i
- poremećaja socijalnog ponašanja
Ovaj sistemski proces ima odlike globalnog procesa i široko obuhvata sve socijalne sisteme i slojeve, iz čega proističe veliki broj obuhvaćenih pojedinaca i porodica, zatim upadljivo velika heterogenost pojavnih oblika, kako po vrsti kliničke slike bolesti, tako i po oštrini i intenzitetu tegoba i poremećaja.
Isto tako postoji velika raznovrsnost uzroka započinjanja korišćenja psihoaktivnih supstanci i trajanja iz toga nastale bolesti.
Razornost ovog sistemskog procesa ogleda se u činjenici da se taj proces i simptomi bolesti održavaju u sistemu samog pacijenta i u njegovom okruženju, pa čak i u porodici!
Drugim rečima, potencijali za produžavanje, pojačanje i trajanje bolesti nalaze se u pacijentu i u njegovom okruženju. To znači da, ako se proces ne prekine i pojedinac ne leči, taj sistemski proces dovodi do smrti pojedinca i razaranja porodice.
SPECIJALNA BOLNICA KAO SISTEM
- terapijski odgovor na bolesti zavisnosti kao sistemski proces, treba da bude organizovanje bolnice i programa u njoj po sistemskim principima (terapijski sistem)
Osnovni princip je – princip celine – odnosno, bolnica kao celovit sistem. Unutar tog sistema treba ostvariti mogućnost specifikovanja tretmana prema specifičnostima svakog pacijenta i njegove porodice.
To podrazumeva postojanje većeg broja raznovrsnih programa za lečenje i mogućnost učestvovanja porodice (i šireg okruženja) pacijenta.
Istovremeno to podrazumeva i korišćenje raznovrsnih terapijskih tehnika i svih savremenih psihofarmakoloških sredstava i farmakoloških metoda.
U ostvarivanju ovakvog celovitog terapijskog principa neophodan je multidisciplinarni i specifično edukovan tim.
Svi gore navedeni elementi terapijskog sistema treba da budu terapijsko-sistemski uklopljeni i sinhronizovani da bi dostigli ključni terapijski cilj – prekidanje procesa održavanja i trajanja bolesti zavisnosti.
Dakle, nasuprot patološkom realitetu pacijenta i njegove porodice nalazi se terapijski i zdrav realitet terapijskog tima bolnice.
Prekidanje bolesti najuočljivije se ogleda u uspostavljanju apstinencije, ali to nije konačni cilj terapije. To je samo preduslov! Suštinski cilj je PROMENA.
Ta promena treba da obezbedi nastavljanje prekinutog rasta i razvoja pojedinca, sazrevanje ličnosti i ostvarivanje porodičnih potencijala i ciljeva.
TERAPIJSKI PROGRAMI
Terapijski programi konceptualizovani su tako da obuhvate svu heterogenost populacije zavisnika od droga i to:
- u odnosu na vrstu droge (opijati (heroin, metadon, trodon), stimulansi (kokain, spid), ekstazi, alkohol, marihuana, benzodiazepini i dr.)
- u odnosu na intenzitet problema (tegobe i oštećenja zbog psihijatrijskih i telesnih poremećaja povezanih sa bolestima zavisnosti)
U metodološkom smislu programi su kompleksni, multidisciplinarni, intenzivni i poluintenzivni. Izvode ih visoko specijalizovani i posebno edukovani timovi, po principima sistemske porodične terapije uz primenu najsavremenijih psihofarmakoloških sredstava i lekova.
Programi se izvode po fazama:
- prva faza je intenzivna (urgentne intervencije, bolnički i dnevno bolnički uslovi)
- druga faza je produžna ili rehabilitaciona (vanbolnički uslovi, porodična, grupna i individualna psihoterapija)
U odnosu na terapijske ciljeve programi su:
- Detoksikacioni programi
- Rehabilitacioni programi
- Substitucioni programi
- Rehabilitacioni + substitucioni programi
U sklopu sistemskog terapijskog koncepta, programi prema uslovima izvođenja mogu biti:
- Bolnički program – koji podrazumeva detoksikacionu fazu u trajanju od 7 do 14 dana, zatim, fazu stabilizacije apstinencije u trajanju od 2 do 3 nedelje. U toku tog perioda postiže se stabilna apstinencija („dovođenje nivoa supstance u organizmu na nulu“), kompletira se dijagnostički postupak i psihički i telesni oporavak. Bolnički tretman odvija se po konceptu terapijske zajednice uz korišćenje grupne psihoterapije, okupacione i sportsko-rekreativne terapije. U sklopu bolničkog terapijskog programa obavlja se psiho-edukacija pacijenta i porodice („porodični sastanci“ – predavanja jednom nedeljno). Nastavlja se proces motivacije pacijenta i započinje sistemska porodična terapija.
- Dnevno-bolnički program ili program parcijalne hospitalizacije predstavlja nastavak prethodne bolničke faze i traje 4 nedelje. U sklopu ovog programa akcenat je na daljoj stabilizaciji psihičkog stanja i održavanju postignute apstinencije uz modifikaciju ponašanja pacijenta, menjanje stila života i menjanje odnosa u porodici. Produbljuje se proces psihoedukacije i radi se na stvaranju uvida u bolest zavisnosti i njene posledice. Neophodno je učešće porodice (bar jednog člana). Međutim, dnevno-bolnički program može se izvoditi i kao poseban celovit program sa detoksikacijom u dnevnoj bolnici, što zavisi od težine psihičkog i telesnog stanja pacijenta. Ovaj program traje 6 nedelja.
- Rehabilitacioni (produžni) terapijski programi se odvijaju u vanbolničkim uslovima i predstavljaju ključnu fazu u lečenju, jer jedino se kroz odvijanje i ostvarivanje ove faze lečenja mogu dostići suštinski ciljevi – trajni prekid procesa bolesti – i dalji rast i sazrevanje pojedinca i razvoj i napredak njegove porodice. Ovi programi traju minimum 1 godinu, a odvijaju se kao grupna psihoterapija („multiple porodične grupe“).
- Substitucioni programi predstavljaju oblik produžnog programa i takođe se izvode kao forma sistemske porodične terapije uz primenu potpunog ili parcijalnog opijatskog agonista/antagonista (buprenorfin program). Uz primenu supstitucione terapije može se primenjivati i grupna psihoterapija.
- Ambulantni individualni programi su najmanje intenzivni i najmanje efikasni i oni su svedeni na minimum.